زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
 

عرض مفارق





عرض مفارق، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای محمول عَرَضی قابل انفکاک از معروض خود است.


۱ - توضیح اصطلاح



محمولات عرضی، به هر دو قسم آن (عرض عام و عرض خاص) به اعتبار لزوم یا عدم لزوم نسبت به معروض دارای دو قسم است: عرض لازم و عرض مفارق. عرض لازم، از موضوع و معروض خود قابل انفکاک نیست و لازم ذات و ماهیتِ معروض است، ولی عرض مفارق، محمولی است که از موضوع و معروض خود قابل زوال و انفکاک است.
[۱] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۵۶.
[۲] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۰۷-۱۰۸.
[۳] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۲۰.


۲ - تقسیمات عرض مفارق



عرض مفارق به لحاظ دوام و عدم دوام بر دو قسم است:
الف) عرض مفارق دائم: عرضی که همواره با معروض بوده و جدایی آن از معروض محقق نشده است، اگر چه انفکاک و زوال آن از معروض امکان داشته باشد و از فرض زوال، محالی لازم نمی‌آید؛ مثل کبودی برای چشم کبود و حرکت زمین به دور خورشید. فرق این قسم با عرض لازم در امکان یا عدم امکان انفکاک از معروض است.
ب) عرض مفارق زایل (غیر دائم): عرضی که گاهی با معروض بوده و جدایی آن از معروض محقق شده است؛ مثل قیام و قعود و صحت و مرض نسبت به انسان.
[۴] فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۳۳.
[۵] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۴۷.
[۶] شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۴۲.
[۷] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۶۸.


۳ - اقسام عرض مفارق زایل



عرض مفارق زایل دارای تقسیماتی است:
الف) تقسیم به لحاظ سرعت یا کندی زوال از معروض؛
۱. عرض مفارق سریع الزوال: عرضی که به سرعت از معروض زایل می‌شود.
۲. عرض مفارق بطیء الزوال: عرضی که با کندی از معروض زایل می‌شود.
ب) تقسیم به لحاظ سهولت یا دشواری زوال از معروض؛
۱. عرض مفارق سهل الزوال: عرضی که به آسانی و سهولت از معروض زایل می‌شود.
۲. عرض مفارق عسر الزوال: عرضی که به سختی و دشواری از معروض زایل می‌شود.
از تداخل اقسام این دو تقسیم، چهار قسم پدید می‌آید:
۱. عرض مفارق بطیء دشوار: عرضی که با کندی و به سختی زایل می‌شود؛ مثل زوال جنون از شخص مجنون.
۲. عرض مفارق بطیء سهل: عرضی که با کندی، ولی به آسانی زایل می‌شود؛ مثل زوال طفولیت، نوجوانی و جوانی از طفل، نوجوان و جوان.
۳. عرض مفارق سریع دشوار: عرضی که با سرعت ولی به سختی زایل می‌شود؛ مثل زوال حالت غشّ از کسی که غش کرده است.
۴. عرض مفارق سریع سهل: عرضی که با سرعت و به آسانی زایل می‌شود؛ مثل زوال سرخی چهره شخص خجول و زردی چهره شخص ترسیده.
[۸] فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۳۷.


۴ - مستندات مقاله



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

۵ - پانویس


 
۱. قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۵۶.
۲. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۰۷-۱۰۸.
۳. خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۲۰.
۴. فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۳۳.
۵. تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۴۷.
۶. شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۴۲.
۷. گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۶۸.
۸. فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۳۷.
۹. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۱۶.    
۱۰. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۰۲.    
۱۱. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۱۷۲.    
۱۲. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۱۷۱.    


۶ - منبع



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «عرض مفارق»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۱۶.    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.